Goede Vrijdag 2023

Inleiding 

Welkom deze avond. 
De duisternis is ingetreden. 
Goede Vrijdag. 
Schaars licht breekt de duisternis. 
Pasen wenkt, maar nog is het Goede Vrijdag.

Deze avond lezen wij het lijdensverhaal, 
dit jaar uit het evangelie van Mattheus.

Wij beginnen met het bidden van psalm 22. 
Wie opmerkzaam is ontdekt dat de evangelisten 
het lijdensverhaal van Jezus geschreven hebben 
met deze psalm 22 in de hand. 

Marcus en Mattheus citeren het eerste vers, 
"Mijn god, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?",
Johannes het laatste: "Alles is volbracht".

Aan het kruis voelde Jezus zich zeer eenzaam.
Hij voelde zich door zijn Vader en de mensen verlaten.

Het eerste vers van psalm 22 
inspireert onze avondmeditatie 
over de godverlatenheid.

Godverlatenheid
Goede Vrijdag 2023
Jef Wauters

1.

"Laat deze beker aan mij voorbijgaan"
zo bad Jezus in de Hof van Olijven.
Nu hangt hij aan het kruis.
Ter dood veroordeeld.
Door zijn vrienden verlaten.

De twijfel slaat toe.

Elï, Elï lema sabachtani 
"Mijn god, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?"

Hij had geen macht begeerd
en was een lijdende dienaar, 
leven en toekomst scheppend 
voor mensen en voor Israël.
Een leven lang was hij trouw 
aan zijn zending, aan zijn Vader.

Was zijn leven dan voor niets geweest?

Dit is de grote vrees voor veel mensen
bij het einde van hun leven.

2.

God waar ben je?

God waar ben je

Wanneer zoveel mensen lijden in de oorlog in Oekraïne

Wanneer zoveel mensen lijden in de vergeten Congolese gewapende conflicten

Wanneer zoveel mensen lijden bij hun verlies van familieleden
bij de hevige aardschok in Syrië en Turkije

Wanneer ouders lijden bij het sterven van hun kinderen 
in de grote treinramp in Griekenland

Elï, Elï lema sabachtani 
"Mijn god, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?"

Wanneer persoonlijk of maatschappelijk lijden ons treft, 
vooral wanneer goede of onschuldige mensen worden getroffen
en wij dit als onrechtvaardig ervaren, 
voelen wij ons door God verlaten.

3.

'O mijn God!'-
roep ik bij dag, gij antwoordt niet,- ?
de nacht door,
maar tot stilte kom ik niet!

Ook Jezus voelde zich door iedereen,
door God, zijn vader en  mensen verlaten.

Soms is de brutaliteit en de onmenselijkheid 
zo onmetelijk groot dat de woorden 
in je keel verstommen 
nog voor ze zijn uitgesproken

Die ervaring had ik bij mijn bezoek 
aan het Ossuarium van Douaumont. 
Dit is een monument waarin zich de resten van 130.000 
ongeïdentificeerde Franse en Duitse soldaten bevinden. 
Je bezoekt er tevens 15.000 graven.
Allen zijn gesneuveld tijdens de slag om Verdun 
gedurende de Eerste Wereldoorlog.

Is God de Ene hier toch aanwezig 
in de stilte van dit zwijgen, 
zoals de profeet Elia hem aanwezig wist 
in de stilte van een lichte bries
bij het zien van zoveel onmenselijkheid
wanneer de Thora niet meer gedaan wordt 
en de tien woorden ten leven 
met de voeten getreden wordt?

"Wie Hij? Voorbij de woorden
sprak Hij zijn laatste woord.
Een stem van doodse stilte,
van stilte na de moord."
Zo dicht en verwoordt Huub Oosterhuis het.

4.

In Auschwitz beroofden de nazi's mensen 
van elk spoor van menselijkheid. 
Zij voelden zich door God verlaten.
Ook hier klonk de vraag
God waar ben jij?

Viktor Emil Frankl was een overlever van de holocaust.
In zijn boek "De zin van het bestaan" schrijft hij:
'Wij die in concentratiekampen hebben geleefd, 
wij zijn de gevangenen niet vergeten 
die door de barakken liepen 
om anderen op te beuren en te troosten, 
die hun laatste korst brood aan een medegevangene schonken. 
Hun aantal was wellicht klein, 
toch hebben deze mannen overtuigend bewezen 
dat één ding de mens niet kan worden ontnomen: 
de allerlaatste menselijke vrijheid – 
de keuze onder alle omstandigheden zijn eigen houding te bepalen, 
zijn eigen weg te kiezen.' 

5.

Ex-profbasketspeler Sebastien Bellin 
noemt zich geen slachtoffer maar een overlever 
van de aanslagen van 22 maart 2016. 
Bellin raakte destijds zwaargewond 
bij de tweede explosie op de luchthaven van Zaventem.
Sindsdien gaat hij met een handicap door het leven.

Op het terreurproces getuigt hij op 9 maart en zegt:
"Naast de gruwel die mensen plegen, 
is er het andere uiterste: mensen die elkaar helpen. 
Ik heb het enorme geluk gehad dat ik 
op het moeilijkste moment in mijn leven 
omringd was door menselijkheid, 
mensen met compassie en liefde. 
Je kan in het leven kiezen om weg te zinken in de gruwel 
of om te focussen op de liefde."

En daarop richtte hij zich ook tot de beschuldigden. 

"Mijnheren, jullie hebben via jullie advocaten geëist 
dat jullie behandeld zouden worden als mensen. 
Ik vraag vandaag dat jullie me ook als een mens behandelen 
door naar me te luisteren en me aan te kijken. 
Vandaag heb ik beslist om jullie te vergeven. 
Jullie vergeven is de laatste fase in mijn genezing. 
Er is een groot verschil tussen repareren en genezen. 
Jullie vergeven is de laatste fase in mijn genezing. 
Er is geen plaats in mij voor haat en wraak.
Ik maak de keuze om die plaats te geven 
aan liefde en verdraagzaamheid."
Ik wil jullie een raad geven. 
Ik reik jullie de hand met de kracht van vergeving. 
Die vergeving is voor jullie misschien de eerste stap in de genezing. 
Ik ben klaar om jullie te helpen. 
De vergeving is voor jullie het verschil tussen wegrotten in de cel en genezen."

6.

Zowel Victor Frankl als Sebastien Bellin 
zeggen dat we de keuze hebben: 
wegzinken in de gruwel 
of focussen op de liefde.
Sta op en kom uit je graf.

Als Jezus sterft 
gebeuren er twee dingen: 

Het voorhangsel van de tempel 
scheurt van boven tot beneden in tweeën.
God wordt zichtbaar voor de hele wereld.
Hij werd zichtbaar in het leven, 
in de levenswijze van Jezus.
Zo is God met ons, ons nabij.
Het leven van Jezus was niet voor niets.

Nadat Jezus schreeuwt met luide stem 
en de geestesadem loslaat 
openen zich de graven, 
Staan de mensen op 
en komen zij uit de graven.

Hier gebeurt massaal 
wat bij Johannes 
met Lazarus gebeurt.
Ook toen schreeuwde Jezus 
met luide stem tot Lazarus: 
Sta op, kom uit je graf.

Zo trad Jezus in het spoor 
van de profeet Ezechiël 
die zijn volk in ballingschap 
moed insprak met de woorden van de Ene:
"weten zult ge dat ik de Ene ben,-
als ik uw graven open
en u laat opklimmen uit uw graven,
gemeente van mij!-
ik zal mijn geestesadem in u geven
en ge zult leven." 

7.

Vorige maand stierf Pieterjan, 
een 32-jarige zoon van vrienden.
Bij zijn levenseinde vroeg hij zich af 
of zijn leven toch niet voor niets was geweest.
"Mijn leven heeft nut gehad omdat ik 
altijd veel heb kunnen doen voor mensen", 
zo schreef hij alsook deze verrijzenisgedachte:
"Als jullie de vaandel willen overnemen 
en zo verder doen, 
zou meest geapprecieerd worden."

Opstaan en uit onze graven komen 
dat is ook onze dagelijkse opdracht.

Dat doet Sebastien Bellin na de aanslagen in Brussel, 
dat doet Jeanne Devos met haar beweging 
die rechten geeft aan dienstmeisjes, huisslaafjes, 
dat doen velen onder ons die geconfronteerd worden 
met mensen die lijden aan Altzheimer of jongdementie, 
ooit hun partner, vader, moeder, broer of zus, 
dat deden de velen die wij vandaag herdenken 
tijdens de litanie die wij dadelijk bidden.

God neemt het lijden niet weg 
maar blijft ons nabij 
in onze keuze voor het leven

Pasen wenkt, maar nog is het Goede Vrijdag.
 

God mijn God, waarom
heb jij mij verlaten? 

Naar jou schreeuw ik overdag
en 's nachts, en ik word niet gestild.

Heilige hoogtronende roemruchte
jij geeft geen krimp.

Mijn vader, mijn voorvaderen, geslachten lang,
ze zeiden: 'Hem kan je vertrouwen,
Hij deed ons ontkomen, die doet wat Hij zegt' –
die waren schaamteloos zeker van jou.

Maar ik ben een worm in de grond –
met hun lederen hozen vertrappen ze mij, 
en lachen zich gek:
hij heeft toch een god!

Ik werd geboren
en in jouw handen gelegd.
Jij bent 'mijn god' van de moederschoot af.
Weet je het nog?

Stieren nemen mij op hun horens
ik ben voor de leeuwen geworpen
mijn hart heeft niets te makken
mijn keel is aan scherven
mijn tong vastgekleefd aan mijn strot.

Waarom heb je mij verlaten
God mijn God?

Geef mij terug aan mijn broeders,
de zonen van Jakob.

God van Jakob, van jou wordt gezegd
dat jij de vernederden ziet – wat zeg je?
'Gestild wordt de honger der armen'?
Daar hou ik je aan.

'Wie neerligt in het stof zal Hem aanschouwen' –
ik kan ze niet denken, die woorden
maar grijp ze vast.

'Hun kinderen zullen kracht ontvangen
en leven, geslachten lang':
welzalige toekomst, nieuwe aarde,
eeuwen der eeuwen.

Maar waarom
heb jij mij verlaten
toen de aarde schokte en beefde
de rotsen scheurden

waarom toen ik om je schreeuwde
heb je mij niet gestild?

Toen ik daar hing
en maar hing
aan mijn polsen gehangen
levend gevild.

© Huub Oosterhuis, 150 psalmen vrij, Uitgeverij Ten Have
 

Jezus bij uw sterven denken we vandaag ook  
aan de profeten van deze tijd.
Ze hebben allemaal hun leven ten dienste gesteld van U 
of van armen of uitgestotenen van deze maatschappij. 
Dankbaar om wat ze voor ons geweest zijn 
noemen wij enkele bij namen.
Wij geloven dat U en hen voor ons uitgaan

Daarom zingen wij jullie toe:
Laatste regel van lied: Heiligen van de CD "Gedreven" Broederlijk delen

A    Ga voor ons uit

Oscar Romero, hedendaagse martelaar, opkomend voor de armen, 
voor geweldloosheid en sociale gerechtigheid.

A    Ga voor ons uit

Bartholome de las Casas, apostel der indianen, 

A    Ga voor ons uit

Dom Helder Camara, profeet van een nieuwe wereld, 

A    Ga voor ons uit

zuster Jeanne Devos richtte in 1985 
de National Domestic Workers Movement op, 
een beweging die zich inzet voor dienstmeisjes, huisslaafjes. 
Deze beweging komt op voor de rechten 
van deze kinderen en dienstmeisjes.

A    Ga voor ons uit

Mahatma Gandhi van India, strijder zonder geweld, 

A    Ga voor ons uit

Steve Biko in Zuid-Afrika, martelaar van de apartheid, 

A    Ga voor ons uit

Marianella García, mensenrechten kind, 

A    Ga voor ons uit

Moeders van Buenos-Aires, uw kinderen zullen weer leven, 

A    Ga voor ons uit

Victor Jara, vermoord om uw lied, 

A    Ga voor ons uit

Maximiliaan Kolbe, vermoord om een leven te redden, 

A    Ga voor ons uit

Anne Frank, Dietrich Bonhoeffer, stemmen van hoop in de holocaust, 

A    Ga voor ons uit

Martin Luther King, vermoord om het recht van de zwarten, 

A    Ga voor ons uit

Denis Mukwege, Congolese gynaecoloog die verkrachten en verminkte vrouwen in Oost Congo bijstaat.

A    Ga voor ons uit

Het oosten van Congo 
kampt al ruim twintig jaar met vergeten gewapende conflicten. Topdokter Réginald Moreels opereert er in Beni. 
Hij is er de enige chirurg. 
Hij heeft er ook een nieuw ziekenhuis met apotheek gebouwd. Rijkere patiënten betalen mee voor de armen. 
Dat moet kwaliteit brengen bij operaties en geboorten.

A    Ga voor ons uit

De vele naamlozen die het opnamen 
voor de zwaksten en minsten van deze maatschappij.

A    Ga voor ons uit

    Damiaan Deveuster, verzorger van de melaatsen.

A    Ga voor ons uit

Franciscus van Assisi, arm met de armen geworden, 

A    Ga voor ons uit

Jezus van Nazareth, U, het licht van de wereld, 

A    Ga voor ons uit

 

Er dreven zeven witte zwanen
op een meer, zo helder als 't paradijs.
Op een dag schrokken ze op,
't was een meer van tranen.
En de zeven zwanen togen op reis,
op reis om de bron van 't verdriet te vinden.
Nog nooit hadden zij iets zo bitter gesmaakt.
Ze wiekten door regen en winterwinden.
In hen was de trekvogel weer ontwaakt.

Elke zwaan trok langs één van de zeven stromen
die straalden om 't meer in een zilveren ster.
Hun vleugelslag werd elke dag wat lomer.
De wind was koud en de tocht was ver.
Maar eens werden zeven stromen beken,
en eens werden zeven beken bron.
Zo daalde elke zwaan na dagen en weken
op een plek waar 't verdriet van de wereld begon.

Er weenden zeven moeders over d' aarde.
Heel ver weende Eva om de eerste moord.
Eén weende om 't geld dat haar Judas aanvaarde
en een om haar Zoon die aan 't Kruis werd doorboord.
Aan het front viel een man, een moeder schreide.
Op een plein klonk een salvo, een moeder riep.
Eén weende om herinnering aan betere tijden
en één om haar kind dat verloren liep;

Toen zijn de zeven witte zwanen
teruggekeerd, het hart vol pijn,
naar hun zilveren meer van mensentranen
om er met hun zorg alleen te zijn.
En toen de mensen de zwanen zagen,
lachten ze weer en waren verdwenen.
En niemand begreep iets van de volgende dagen
van het dreigende wassen van het meer.

muziek: Miel Cools
Tekst: Bert Broes

Bron: https://muzikum.eu/nl/miel-cools/de-zeven-zwanen-songtekst
 

Toelichting bij het luisterlied: De zeven witte zwanen

Zwanen zijn prachtige dieren om te zien.Ze hebben een prachtige spirituele betekenis. Een zwaan staat voor onvoorwaardelijke liefde. Ze zijn hét symbool van trouw en liefde voor het leven. 
Op jullie blaadje staat: 'En toen de mensen de zwanen zagen, lachten ze weer en waren verdwenen.'
In het lied hoorde je:
En toen de mensen de zwanen zagen,
toen grepen ze wapens en schoten ze neer.
Lieve vond de tekst die op jullie blaadje staat, maar Hermien vond nergens een versie van Miel Cools met deze tekst.
Het lijkt wel alsof sommige mensen niet goed kunnen verdragen dat al die zwanen, met een hart vol pijn, terugkeren naar het zilveren meer van mensentranen.
Lijken wij  een beetje op die zeven zwanen die de bron van ons verdriet gaan zoeken?

Duiding bij het gedicht:

Ik las dit gedicht van Ida Gerhardt deze week op de facebookpagina van een bevriende ziekenhuispastor en het sprak me in deze Goede week erg aan.
De stilte wordt hier niet beschreven als een toestand, er gebeurt iets in die stilte. De stilte doet een mens iets.
De drie strofen beschrijven de drie fasen van dit gebeuren. De eerste strofe spreekt van het binnengaan in de stilte, het erin ondergedompeld worden, en de merkwaardige gewaarwording dat je er kunt ademhalen. En meer dan dat, je raakt er vrij, vertelt de tweede strofe. De zwaartekracht die je aan de aarde gebonden hield, is in de stilte weggevallen. Je kunt er je frank en vrij in bewegen. Er is niets dat je belemmert. Je komt eindelijk tot jezelf. Je bent in staat je bestemming te volgen, lezen we in de derde strofe. In de stilte vind je het doel van je leven, de richting die je uit moet kijken. Je leven is geen zinloos ronddolen. Het is gericht op de Ene die was en is. In de stilte ontdek je dat en voel je je in staat je naar Hem toe te keren, met beslistheid. Je wilt niets anders meer. 
De dichteres laat in het midden over wie het precies gaat. Zo schiep ze ruimte om het te lezen als een Christusgedicht. 
De vis illustreert wat de dichter wil zeggen. Water is adem, de Bijbelse inspiratie van dit woord is onmiskenbaar: de geest wordt ons gegeven door water in het doopritueel. Het water is aanvang, het is bron, het is oorsprong. Dat geldt ook voor stilte. De stilte leidt ons tot gebed. 
In de derde strofe heeft Gerhardt een bepaalde vis op het oog: Christus. In de laatste vers wordt het Johannesevangelie opgeroepen. Jezus was bij Zijn Vader in zijn element. Spreken met Zijn Vader en van Hem liefde ontvangen, is als de stille en warme kern van Zijn wezen. 
De laatste woorden van Jezus aan het kruis interpreteer ik zo dat Jezus in de stilte is binnengedaald en geheel tot zichzelf gekomen. Hij is in Zijn Vader en Zijn Vader in Hem, zoals Gerhardt schrijft: 'kennende de Ene die was en is. Daar is Hij thuis.